محدودیت حجمی در بورس و فرابورس

تغییرات جدید در محدودیت حجمی سفارش‌های بورس

تغییرات در محدودیت حجمی در سفارش‌ها از امروز (۱۸ فروردین) و افزایش حداقل ارزش هر سفارش از ۲۰ فروردین اعمال می‌شود.

اقتصادگردان - فرابورس ایران در پیامی اعلام کرد به منظور ایجاد امکان افزایش سرعت معاملات و همچنین کاهش بار ترافیکی سامانه معاملاتی فرابورس ایران، حداکثر تعداد اوراق بهاداری که طی هر سفارش در سامانه معاملات فرابورس وارد می‌شود (محدودیت حجمی هر سفارش)، به شرح ذیل افزایش یافته و از جلسه معاملاتی دوشنبه مورخ ۱۸ فروردین ماه ۱۳۹۹ اعمال می‌شود: نخست اینکه در نمادهای معاملاتی مربوط به شرکت های با سرمایه پایه ۱۰۰ میلیون و بیشتر، به میزان ۲۰۰.۰۰۰ سهم و همچنین در نمادهای معاملاتی مربوط به شرکت‌های با سرمایه پایه کمتر از ۱۰۰ میلیون، به میزان ۱۰۰.۰۰۰ سهم تغییر می‌کند.

در خصوص نمادهای معاملاتی که اخیراً عرضه اولیه شده‌اند (شامل نمادهای وآوا، کلر، فروی، ومهان، شصدف، شگویا و ساوه) نحوه تعیین محدودیت حجمی هر سفارش تا اطلاع ثانوی بر اساس وضعیت فعلی است.

براساس این گزارش، شرکت فرابورس ایران همچنین در اطلاعیهای از افزایش حداقل ارزش هر سفارش خرید ارسالی از طریق سامانه معاملات برخط از ۱۰۰ هزار تومان به ۵۰۰ هزار تومان خبر داد که از تاریخ ۲۰ فروردین عملیاتی می شود؛ بنا بر این اطلاعیه، عرضه اولیه ها همچنان مستثنی هستند.

بررسی عرضه اولیه‌های این هفته بورس

مهمترین پیام ناظر به جزییات عرضه اولیه های روز چهارشنبه اختصاص داشت. تعداد ۲۲۵ میلیون سهم معادل ۱۵ درصد (۱۲ درصد جهت عرضه عموم و ۳ درصد به صندوق های سرمایه گذاری) از سهام شرکت دارویی، آرایشی و بهداشتی آریان کیمیا تک (کیمیاتک) به عنوان پانصد و هشتاد و دومین شرکت در فهرست شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به شیوه ثبت سفارش جهت محدودیت حجمی در بورس و فرابورس کشف قیمت عرضه میشود.

تعداد ۱۸۰ میلیون سهم از کل سهام قابل عرضه در فرآیند کشف قیمت جهت عرضه به عموم به غیر از صندوق های سرمایه-گذاری در روز عرضه اختصاص خواهد یافت و تعداد ۴۵ میلیون سهم نیز صرفأ به صندوق های سرمایه گذاری در شنبه ۲۰ شهریور به قیمت کشف شده در روز عرضه ۱۷ شهریور اختصاص خواهد یافت که ساز و کار عملیاتی و سهمیه صندوق های سرمایه گذاری متعاقبا اعلام میشود. همچنین خریداران عرضه اولیه در نماد کیمیاتک به تعداد تخصیص داده شده در روز عرضه اولیه دارای اختیار فروش تبعی این سهام خواهند بود.

همچنین در روز چهارشنبه ۱۷ شهریور تعداد ۴ میلیارد سهم از سهام مجتمع جهان فولاد سیرجان (فجهان) برای اولین بار پس از پذیرش در بازار اول فرابورس ایران به روش ثبت سفارش، عرضه میشود. در روز سه شنبه ۱۶ شهریور (فردا) هم اوراق اسناد خزانه اسلامی با تاریخ سررسید ۱۹ آذر ۱۴۰۳ برای اولین بار پس از پذیرش در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران در نماد (اخزا۰۰۸۱) عرضه می‌شود.

محدودیت حجمی (حداکثر تعداد اوراق بهادار در هر سفارش) جهت نماد سرمایه گذاری لقمان (ولقمان)، از روز سه شنبه ۱۶ شهریور (فردا) به میزان ۱۰ هزار سهم و محدودیت حجمی (حداکثر تعداد اوراق بهادار در هر سفارش) جهت نماد نورد و لوله اهواز (فاهواز۱)، از روز سه شنبه ۱۶ شهریور به میزان ۲۰۰ هزار سهم تعیین می‌شود.

نماد صنایع تخت جمشید(شجم۱) به دلیل پذیرش در بازار دوم فرابورس ایران، به منظور انتقال نماد، در پایان جلسه معاملاتی روز سه شنبه ۱۶ شهریور (فردا) متوقف می شود. باتوجه به توقف نماد بیمه زندگی باران ۵۰% تادیه (باران۱) به منظور تأدیه مبلغ باقی مانده هر سهم، ضروری است در این خصوص، سهامداران آن شرکت به اطلاعیه منتشره در تارنمای کدال توجه کنند.

دوره معاملاتی قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش روی سهام گروه مپنا (سهامی عام) (رمپنا) در سررسید دی ماه ۱۴۰۰ و دوره معاملاتی قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش روی سهام ملی‌ صنایع‌ مس‌ ایران‌ (فملی) در سررسید بهمن ماه ۱۴۰۰، از روز ‌شنبه ۲۰ شهریور در بازار اوراق مشتقه بورس اوراق بهادار آغاز می شود. پیش تر دوره معاملاتی قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش روی سهام پالایش نفت بندرعباس (شبندر) در سررسید آبان ماه ۱۴۰۰، از امروز آغاز شده بود.

انواع معاملات در بازار بورس کدام است؟

برای آن که در بازار بورس به یک سرمایه‌گذار حرفه‌ای بدل شوید لازم است آگاهی خود را نسبت به تمامی اصطلاحات رایج بورس و انواع معاملات موجود در آن بالا ببرید. در این میان گروهی از فعالان بازار سرمایه شاید کم و بیش درباره انواع معاملات در این بازار شنیده‌ باشند اما از فرآیند دقیق و هدف هرکدام از آن‌ها اطلاعات چندانی نداشته باشند. اگر شما هم جزو این گروه هستید بهتر است در این مقاله با ما همراه باشید زیرا قصد داریم به شرح انواع معاملات در بازار بورس بپردازیم.

انواع معاملات در بورس

انواع معاملات بازار بورس بر اساس مقررات حاکم بر بورس تعیین و در هر مورد تکالیف و تعهدات طرفین و کارگزاران آن‌ها مشخص می‌شود. بنابراین معاملات را در بازار سرمایه می‌توان به طرق مختلف دسته‌بندی کرد. یکی از این روش‌ها، تقسیم‌بندی بر اساس حجم معاملات است. در واقع انواع معاملات بازار بورس بر اساس حجم معاملات به سه دسته زیر تقسم می‌شوند:

1) معاملات عادی (خرد)

به آن دسته از قراردادها که در تمام روزهای کاری بورس به منظور خرید و فروش سهام منعقد می‌شوند، معاملات عادی یا معاملات خرد گفته می‌شود. این عنوان را معامله‌گران و فعالان بازار به تمامی محدودیت حجمی در بورس و فرابورس معاملات روزمره در بازار اطلاق می‌کنند و در حقیقت چنین عنوانی در مقررات بورس به کار نرفته است. شایان ذکر است که انجام معاملات عادی، شرایط و مقررات خاص خود و نقض تعهد در این معاملات نیز جرایم مخصوص به خود را دارد. در ادامه به بخشی از قوانین در معاملات خرد اشاره می‌کنیم:

1.1) تعیین قیمت سهام در بورس

در خارج از بورس معامله سهام بدون هیچ گونه محدودیتی انجام می شود اما برای تعیین قیمت سهام در بورس قواعد محدودکننده‌ای وضع شده است. علاوه بر این با وجودی که قیمت سهام در بورس بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود اما دامنه تغییر قیمت در بورس، دامنه محدودی دارد و به پیشنهاد هیئت مدیره بورس تعیین می‌شود که به آن اصطلاحا دامنه نوسان روزانه قیمت گفته می‌شود. این دامنه نوسان قیمت، پایین‌ترین تا بالاترین قیمتی است که در آن قیمت می‌تواند طی یک یا چند جلسه رسمی معاملاتی بورس، نوسان داشته باشد.

1.2) حجم مبنا در خرید سهام بورس

ملاک بعدی برای تعیین قیمت سهام، حجم مبنا است که عبارت است از تعداد اوراق بهادار موجود در یک سهم که هر روز باید خرید و فروش شود تا معیاری برای تعیین قیمت سهم در روز بعد باشد. برای محاسبه حجم مبنا، میزان درصد تغییر یک سهم در روز را بر اساس محاسبات ریاضی مشخص می‌کنند و قیمت سهام روز آینده بر مبنای آن اعلام می‌شود. البته در تعیین حجم مبنا میزان سرمایه شرکت‌ها نیز نقش به سزایی دارد.

1.3) محدودیت حجمی

محدودیت دیگری که در انواع معاملات بازار بورس وجود دارد محدودیت حجمی است و به این معناست که هر شخص در زمان واحد بیش از درصد تعیین‌شده حق خرید و فروش سهام در بورس را ندارد.

1.4) پرداخت مبلغ و انتقال سهام در معاملات بورس

طبق آیین نامه معاملات پس از وقوع معامله، بحث پرداخت ثمن مطرح می‌شود. وجوه پرداختی به همراه وکالت نامه فروش سهام و اصل سهام، لازم است حداکثر طی مدت سه روز کاری از تاریخ معامله بین کارگزاران خریدار و فروشنده رد و بدل شود. بر طبق این قرار محدودیت حجمی در بورس و فرابورس کارگزار فروشنده موظف است تشریفات مربوط به انتقال سهام معامله شده را ظرف ۷۲ ساعت یا سه جلسه معاملاتی، از تاریخ معامله انجام و سهام را تحویل خریدار دهد.

معاملات عمده

در بورس تهران معاملات عمده به معاملاتی گفته می‌شود که تعداد سهام یا حق تقدم قابل معامله در آن، در شرکت‌هایی که سهام پایه آن‌‍‌ها بیش از سه میلیارد عدد است، بزرگتر یا مساوی ۵ درصد باشد. در واقع این معاملات بر اساس تعداد سهام موضوع معامله و سرمایه شرکت تعیین می‌شوند. بخواهیم ساده‌تر بگوییم با توجه به این که مبلغ اسمی سهام صد تومان است در شرکت‌هایی با سرمایه بیش از سیصد میلیارد تومان، معامله بیشتر از یک درصد سهام جزو معاملات عمده قرار می‌گیرند و در شرکت‌هایی با سرمایه مساوی یا کمتر از سیصد میلیارد تومان، معامله بیش از ۵ درصد. نکته دیگر این که در معاملات عمده دامنه نوسان قیمت و محدودیت حجمی اعمال نمی‌شود.

به طور کلی در معاملات عمده باید یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد:

1. یا تعداد سهام مورد معامله، از کل سهام آن شرکت به مقدار معینی بیشتر باشد.
2. یا حجم معاملات آن، طی یک دوره معین از کل حجم معاملات بازار بیشتر باشد.

به دلیل اهمیتی که معاملات عمده دارند مقررات خاصی برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. معمولا معامله این تعداد سهام در برنامه کسب و کار شرکت‌ها و تصمیم سرمایه‌گذاران و اشخاصی که قصد مدیریت شرکت را دارند در نظر گرفته می‌شود. به همین منظور و با توجه به تاثیر این معاملات، علاوه بر سهامداران، تمامی افرادی که می‌خواهند در یک فضای رقابتی مالک این مقدار سهام باشند باید از چنین معاملاتی مطلع شوند.

معاملات عمده به دو نوع معاملات عمده عادی و معاملات شرایطی تقسیم می‌شود. در معاملات عمده عادی، نقل و انتقال وجه و سهام طی مدت ۳ روز کاری انجام می‌شود اما در معاملات عمده شرایطی، پرداخت بخشی از وجه به صورت مدت‌دار صورت می‌پذیرد.

همان طور که گفتیم میزان معاملات عمده در بورس، برای شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آن‌ها بیشتر از سه میلیارد ریال است، حداقل یک درصد سهام پایه‌ و برای شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آن‌ها سه میلیارد ریال و یا کمتر است حداقل پنج درصد سهام پایه‌ آن‌ها است اما این میزان برای معاملات فرابورس متفاوت است و در آن محدودیت‌هایی وجود دارد و به این نحو است که برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه‌ آن‌ها بیش از یک میلیارد ریال است، بزرگتر یا مساوی یک درصد سرمایه‌ پایه و برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آن‌ها کمتر یا مساوی یک میلیارد ریال است بزرگتر یا مساوی پنچ درصد از سرمایه پایه است.

در معاملات عمده نقض تعهد در معاملات و نحوه ورود خسارت و جبران آن در سه مرحله قابل اجرا است:

1. نقض تعهد فروشنده بعد از انتشار اطلاعیه معامله عمده و پیش از تعیین برنده معامله
2. نقض تعهد خریدار بعد از برنده شدن در رقابت و پیش از قطعیت معامله
3. نقض تعهد فروشنده بعد از تعیین برنده رقابت و پیش از قطعیت معامله

گفتنی است نقض تعهد در معاملات بورسی علاوه بر ضمانت اجراهای حقوقی دارای ضمانت اجرای انضباطی نیز دارد.

معاملات بلوکی

نوع دیگر از انواع معاملات بازار بورس معاملات بلوکی سهم است. سفارشی که برای فروش یا خرید بخش بزرگی از یک نوع اوراق بهادار، مانند سهام یک شرکت ثبت می‌شود، معامله‌ بلوکی نام دارد. معاملات بلوکی با عنوان سفارش‌های بلوکی نیز شناخته می‌شوند.
در معاملات بلوکی همانند معاملات عمده، قوانین مربوط به محدودیت حجمی و محدودیت قیمتی رعایت نمی‌شود. در حقیقت معاملات بلوکی شامل تعداد زیادی از سهام یا اوراق مشارکت است که با یک قیمت تعیین شده بین خریداران و فروشندگان خارج از بورس یا فرابورس انجام می‌شود. البته این موضوع برای کاهش تاثیر چنین معامله بزرگی بر قیمت جاری سهم است. یکی از ابزارهای مهم جهت شناسایی معاملات بلوکی فیلتر معاملات بلوکی در بورس است که به محدودیت حجمی در بورس و فرابورس وسیله آن می توانیم خیلی از تحرکات بزرگ را تشخیص بدهیم.

معاملات بلوکی در ایران یک بازار مجزا دارد که به آن بازار بلوک گفته می‌شود. معمولا سرمایه‌گذاران حقوقی معامله‌گران اصلی در معاملات بلوکی هستند و وارد این بازار می‌شوند. ساعت شروع و پایان و طول هر جلسه معاملات در بازار بلوک مانند بازار عادی است.

شرایط معامله در بازار بلوک قوانین و قواعد خاص خود را دارد. سرمایه‌گذاران در معاملات بلوکی می‌توانند سهام و حق تقدم قابل معامله را به شرطی که حجم آن حداقل ۵۰ برابر محدودیت حجم سفارش یا ارزش آن معادل ۲۰ میلیارد باشد در این بازار معامله کنند. این معاملات به شیوه حراج انجام می‌شوند و برای انجام آن‌ها خریداران و فروشندگان باید به کارگزار مراجعه کنند.

نکته آخر این که اگر قصد مشاهده معاملات بلوکی را دارید باید به سایت مدیریت فناوری بورس مراجعه کنید. در قسمت دیده‌بان این سایت، نمادهایی که کنارشان عدد ۲ نوشته شده است نمادهایی هستند که معامله بلوکی روی آن‌ها صورت گرفته است.

سخن آخر

در تقسیم انواع معاملات در بازار بورس بر اساس حجم معامله، با سه نوع معامله عادی، عمده و بلوکی رو به رو هستیم. تمامی معاملاتی که به طور روزانه در بورس انجام می‌شوند در دسته معاملات خرد یا عادی قرار می‌گیرند. معاملات عمده، معامله شرکت‌هایی با سرمایه‌های هنگفت و معاملات بلوکی سفارشات فروش یا خرید بخش بزرگی از یک نوع اوراق بهاداراست. تمامی انواع معاملات در بازار بورس به صورت حراج انجام می‌شوند و برای انجام آن‌ها لازم است خریدار و فروشنده به کارگزار مراجعه کنند.

فرآیند معاملات بلوکی در بورس

یکی از اصطلاحات مهم در بازار بورس که باید با آن آشنایی داشته باشید، معاملات بلوکی است. اما برخی از سرمایه‌گذاران به فرآیند دقیق معاملات بلوکی تسلط ندارند و هدف از این نوع محدودیت حجمی در بورس و فرابورس معامله را نمی‌دانند و حتی نمی‌دانند که این‌گونه معاملات در چه شرایطی انجام می‌شود. فعالان بازار سرمایه، با اصطلاح بلوک کمابیش آشنا هستند. ولی احتمالا برخی از سهامداران با فرآیند دقیق معاملات بلوکی آشنایی نداشته و هدف از این نوع معامله را نمی‌دانند. معاملات بلوکی بورس قطعا از موارد بسیار آشنا برای فعالان بازار سرمایه می باشد.

معاملات بلوکی چیست:

معامله بلوکی، معاملاتی است که در آن قوانین مربوط به محدودیت حجمی و محدودیت قیمتی رعایت نمی‌شود. این نوع معامله، سفارشی است که برای خرید و فروش بخش بزرگی از یک نوع اوراق بهادار مانند سهام یک شرکت ثبت می‌گردد. معامله بلوکی شامل تعداد زیادی از سهام یا اوراق مشارکت است که با یک قیمت تعیین‌شده بین خریدار و فروشنده، خارج از بازار بورس یا فرابورس، برای کاهش تأثیر چنین معامله بزرگی بر قیمت جاری سهم در بازار، انجام می‌شود.

به عبارت دیگر سفارش خرید یا فروش بخش بزرگی از سهام یک شرکت را معامله بلوکی می‌گویند. این معامله با یک قیمت توافقی معین، میان خریدار و فروشنده، انجام می‌شود. قواعد مربوط به محدودیت حجمی و حدودیت قیمتی در معامله بلوکی، رعایت نمی‌شود. به‌ طور معمول، سرمایه‌گذاران حقوقی وارد این معاملات می‌شوند.با توجه به نقد شوندگی سهام، معاملات بلوکی قیمت آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای جلوگیری از این تاثیرات شدید، خریدار و فروشنده در خارج از سیستم معاملاتی روی قیمت معامله، توافق می‌کنند.معاملات بلوکی با عنوان سفارش‌های بلوکی هم شناخته می‌شوند. در ایران، بازار جداگانه‌ای برای انجام این معاملات ایجاد شده که به آن بازار بلوک گفته می‌شود.

بلوک شرکت در چه صورتی ارزنده است؟

یک بلوک در شرایطی می‌تواند ارزنده باشد که بتواند کرسی هیئت مدیره را به خریدار بدهد. اما در حالتی که بلوک، کمتر از حدی باشد که یک کرسی را بدهد محدودیت حجمی در بورس و فرابورس قیمت آن می‌تواند معادل قیمت سهام عادی باشد. از سوی دیگر و در بعضی موارد، برخی سهام برای افرادی که درصدی از سهام شرکت را دارند ولی در مجمع انتخاب هیئت‌مدیره نیاز به رای بیشتری دارند، ارزش قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کنند. در این حالت به آن بلوک کوچک، «سهام طلایی» گفته می‌شود.بد نیست بدانید که بلوک‌های مدیریتی سهام معمولا ارزش ریالی بالایی دارند. برای اینکه خریداران به خرید تشویق شوند، روش‌های پرداخت متعددی مثل نقد و اقساط پیش‌بینی می‌شود. وقتی بلوک به‌صورت اقساط فروخته شود، با توجه به ارزش زمانی پول، قیمت را بالاتر می‌برد. در هر صورت، ارزش یک بلوک سهام با توجه به دارایی‌ها و وضعیت شرکت می‌تواند برای خریدار جذاب باشد.

شرایط معاملات بلوکی:

تمام معاملات بلوکی در دیده‌بان سایت مدیریت فناوری بورس قابل مشاهده هستند. معمولاً معاملات بلوکی را با کد ۲ و گاهی با کد ۴ نشان می‌دهند. برای مثال اگر نمادهایی مثل «وسینا۲» یا «حفاری۴» را در معاملات مشاهده کردید، بدانید که این‌ها معاملات بلوکی در بورس می‌باشند. اما نمادهایی همچون «فولاد۱» یا «فملی۱»، نشان دهنده‌ی معاملات عادی هستند که در بازار انجام می‌شوند.

ساعت آغاز، خاتمه و طول هر جلسه معاملاتی مانند بازار محدودیت حجمی در بورس و فرابورس عادی است.دامنه نوسان مجاز قیمت این معاملات مانند بازار معاملات خرد است. قیمت مرجع روزانه برای بازار معاملات بلوک، مانند قیمت مرجع همان روز بازار عادی است. سایر شرایط معاملات بلوک نیز، مشابه معامله در نماد اصلی است. معاملات بلوکی به روش حراج ناپیوسته و هر ۵ دقیقه یک بار برگزار می‌شود. در این معاملات فقط سفارش های محدود قابل اجرا هستند و معامله از طریق کد گروهی در این بازار امکان پذیر نیست. تا زمانی که نماد معاملاتی سهم در بازار عادی متوقف نباشد، نماد معاملاتی در بازار بلوک نیز متوقف نخواهد بود. نماد معاملاتی سهم در بازار بلوک تا زمانی که دامنه نوسان روزانه قیمت سهم در بازار عادی به دلیل بازگشایی نماد معاملاتی افزایش می‌یابد، متوقف خواهد بود.

تفاوت معاملات بلوکی با معاملات کد به کد:

که در معاملات کد به کد، روند به این شکل می‌باشد که کد معاملاتی خاصی برای یک سهم سفارش، خرید و فروش به صورت همزمان قرار می‌گیرد. مثلاً ممکن است یک کد حقوقی، چندین کد حقیقی برای خودش داشته باشد و زمانی که سهم، شرایط مناسبی برای رشد داشته باشد با کد حقوقی سفارش فروش و با کد حقیقی سفارش خرید ثبت خواهد کرد و این باعث رشد قیمتی در سهم خواهد شد. به همین ترتیب، سود خوبی نصیب کد حقیقی خریدار می‌شود. البته همین حالت در جهت معکوس و در زمان کاهش قیمت سهم نیز صدق می‌کند. در واقع کد به کد، یک معامله‌ی صوری به منظور اثرگذاری بر قیمت سهم می‌باشد. اما کدهای خریدار و فروشنده، هنگام انجام معاملات بلوکی در بورس متفاوت هستند. در حقیقت، هدف از انجام معاملات بلوکی، صرفاً اثرگذاری بر قیمت نمی‌باشد. گاهی اتفاق می‌افتد که شرکت‌ها، بلوک برخی شرکت‌های زیرمجموعه‌ی خودشان را به دلیل زیان‌آور بودن واگذار می‌کنند تا از این طریق بر اصلاح مالی خود اثر مثبت بگذارند.

معاملات بلوکی چگونه انجام می‌شوند؟

ابتدا پیشنهاد خرید یا فروش توسط کارگزار مربوطه در سامانه معاملات بلوک با قیمت معین ثبت می‌شود. کارگزار پذیرنده پیشنهاد، قیمت پیشنهادی را در سامانه را می‌پذیرد.درصورتی‌که پیشنهاد فروش با امکان تسویه خارج از پایاپای باشد، کارگزار پذیرنده پیشنهاد فروش، می‌تواند پیشنهاد ارائه شده را با یکـی از شروط «صرفاً خارج از پایاپای» یا «نقدی و خارج از پایاپای» بپذیرد. درصورتی‌که روش تسویه پیشنهاد فروش ارائـه شـده «صـرفاً نقـدی» باشد، سفارش‌های تطبیق یافته جهت تائیـد بـه بـورس / فرابـورس ارسـال می‌شود.در صورتی که روش تسـویه پیشـنهاد فـروش ارائـه شـده، «بـا امکـان تسویه خارج از پایاپای» باشـد، درخواسـت کـارگزار پذیرنده پیشـنهاد، برای کارگزار پیشنهاد دهنده فـروش ارسـال می‌شود. در ایـن صـورت حالت‌های زیر ممکن است اتفاق بیفتد:

فرابورس چیست و چه تفاوتی با بورس دارد؟

فرابورس یکی دیگر از بورس‌های مهم ایران با عمر کمتر نسبت به بورس است. تفاوت اصلی بورس و فرابورس به زبان ساده در نحوه پذیرش آنهاست. بدین‌صورت که پذیرش شرکت‌ها در فرابورس نسبت به بورس ساده‌تر است. بنابراین شرکت‌هایی که در بورس تهران پذیرفته می‌شوند از اعتبار بیشتر و ریسک معاملاتی کمتری (ارزش ذاتی بالاتر، سوددهی بالاتر، شفافیت اطلاعاتی بالاتر و…) برخوردار هستند. بورس تهران از سال 1346 فعالیت خود را آغاز کرد اما فرابورس از سال 1387 شکل گرفت و در مهرماه سال 1388 بصورت رسمی فعالیت خود را شروع کرد. در ادامه مقالات آموزش بورس به مفهوم بازار فرابورس و انواع آن خواهیم پرداخت.

فرابورس چیست؟

فرابورس یکی دیگر از بورس‌های مهم ایران است. از آنجایی که شرکت‌ها جهت پذیرش در بورس (بورس چیست؟) باید از فیلترهای سختی عبور کنند و این امکان برای شرکت‌های کوچک‌تر مهیا نیست بازار فرابورس تهران در سال 87 شکل گرفت. این بازار از نظر عملکرد و ساختار دقیقا مشابه بازار بورس است با این تفاوت که فرآیند پذیرش شرکت‌ها در آن آسان‌تر است. بدین صورت شرکت‌های کوچکتر نیز شانس حضور در بازار سرمایه و عرضه سهام خود جهت تامین منابع مالی موردنیاز و کسب اعتبار بیشتر و… را خواهند داشت. شرکت فرابورس ایران به عنوان یک شرکت زیرمجموعه سازمان بورس و اوراق بهادار ایران متولی نظارت بر این بازار است. با این تفاوت که محدودیت‌های حاکم بر شرکت‌های فرابورسی کمتر از شرکت‌های بورسی است.

تمامی شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس نیز از این شانس برخوردار هستند که با افزایش سوددهی و افزایش سرمایه بتوانند به تابلو اصلی بورس راه پیدا کنند. همچنین امکان دارد شرکتی بعد از پذیرش در بورس به علت تغییر وضعیت شرکت، به این بازار منتقل شود. در گذشته تفاوت‌هایی بین نمادهای بورسی و فرابورسی وجود داشت. برای مثال حجم مبنا شرکت‌های فرابورسی 1 بود! یا بازه نوسان روزانه قیمت سهام با یکدیگر متفاوت بود. اما در حال حاضر تفاوتی با یکدیگر ندارند. البته بازار پایه فرابورس محدودیت‌های خاص خودش را دارد که در ادامه توضیح خواهیم داد. همچنین مدنظر داشته باشید که کارمزد معاملات در فرابورس کمی کمتر از بورس است.

نکته: اطلاعات شرکت های فرابورس نیز مثل بورس در سایت TSETMC درج می‌شود.

انواع بازار فرابورس

فرابورس دارای 9 بازار است:

1. بازار اول فرابورس
2. بازار دوم
3. شرکت‌های کوچک و متوسط (SME Market)
4. ابزارهای نوین مالی
5. بازار مشتقه
6. پایه الف (بازار پایه زرد)
7. پایه ب (بازار پایه محدودیت حجمی در بورس و فرابورس نارنجی)
8. پایه ج (بازار پایه قرمز فرابورس)
9. بازار سوم

با مراجعه به دیده‌بان بازار می‌توانید تمام شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس را مشاهده کنید. شرایط پذیرش شرکت‌ها و بالطبع ریسک معاملات در این بازارها با یکدیگر متفاوت است. در ادامه با پارس سهام همراه باشید تا به معرفی این بازارها بپردازیم.

بازار اول و دوم

تمامی شرکت‌های سهامی عام که تمامی شرایط لازم (شرایط عمومی و اختصاصی پذیرش) را کسب کرده باشند مجاز به حضور در بازارهای اول و دوم خواهند بود. بازار اول و دوم فرابورس هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند صرفا شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازار دوم نسبت به بازار اول ساده‌تر است. مطابق تصویر زیر، شرکت افرانت در بازار اول و شرکت ذوب آهن اصفهان در بازار دوم معامله می‌شوند. همان‌طور که مشاهده می‌کنید هیچ تفاوتی در نحوه خرید و فروش سهام آنها وجود ندارد.

بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SME محدودیت حجمی در بورس و فرابورس Market) فرابورس

شرایط پذیرش شرکت‌ها در این بازار نسبت به بازار اول و دوم فرابورس منعطف‌تر است. اما تفاوت اصلی آن با بازار اول و دوم این است که محدودیت حجمی و دامنه نوسان بورس را ندارد. شیوه معاملات سهام شرکت‌ها در این بازار با بازار اول و دوم متفاوت است. همچنین افراد حقیقی امکان انجام معامله در بازار SME را ندارند. فقط سرمایه‌گذاران نهادی (اشخاص حقوقی، بانک ها، بیمه‌ها، هلدینگ‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های تامین سرمایه، صندوق‌های سرمایه گذاری جسورانه، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و عمومی) امکان معامله در این بازار را دارند. چرا که هدف از تشکیل این بازار تحقق اهداف استراتژیک است نه جذب سرمایه گذارن خُرد.

شرایط پذیرش شرکت‌ها در فرابورس

• ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار
• اظهارنظر مقبول یا مشروط حسابرس به صورت‌های مالی
• برخورداری از سیستم اطلاعات حسابداری مطلوب و متناسب با فعالیت
• داشتن صورت‌های مالی مطابق با استانداردهای حسابداری و دستورالعمل‌های اجرایی سازمان بورس
• عدم محدودیت قانونی موثر برای نقل و انتقال سهام شرکت
• نداشتن محکومیت قطعی کیفری یا تخلفاتی موثر اعضای هیات مدیره و مدیر عامل شرکت

شرایط اختصاصی جهت پذیرش شرکت‌ها در فرابورس نیز مطابق جدول زیر است.

بورس بهتر است محدودیت حجمی در بورس و فرابورس یا فرابورس؟

همان‌طور که در بالا اشاره شد، هدف فرابورس پذیرش شرکت‌هایی ست که شرایط ورود به بورس را ندارند. بنابراین با تسهیل شرایط پذیرش شرکت‌ها، امکان عرضه سهام شرکت‌ها در بازاری مثل بورس وجود دارد. گاهی اوقات شرکتی تمام شرایط پذیرش در بورس را ندارد اما به علت تامین منابع مالی، خواستار انتشار سهام خود در بورس است. این گونه شرکت‌ها ابتدا در فرابورس پذیرش می‌شوند سپس بعد از مدت کوتاهی و با کسب شرایط موردنیاز به بورس منتقل می‌شوند. بنابراین صرفا بر اساس حضور یک شرکت در فرابورس، نمی‌توان قضاوت کرد که از اعتبار کمتری برخوردار است.

نکته حائز اهمیت، چشم‌انداز شرکت است. ممکن است شرکتی در فرابورس چشم‌انداز روشن‌تری از یک شرکت بورسی داشته باشد. همچنین نوسان قیمت سهام شرکت‌ها به پارامترهای زیادی بستگی دارد و عموما این قضیه که سهام متعلق به کدام تابلو (تابلو بورس یا فرابورس) است از اهمیت زیادی برخوردار نیست. اما همچنان دقت بفرمایید که شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از اعتبار بیشتری برخوردار هستند و احتمالا چشم‌انداز روشن‌تر و ریسک معاملاتی کمتری دارند.

مدنظر داشته باشید که آنچه گفتیم پیرامون بازار اول و دوم بود. بازار پایه فرابورس از محدودیت‌های خاص و ریسک معاملاتی بالاتری برخوردار است.

بازار پایه فرابورس چیست؟

متداول‌ترین و شناخته‌ترین بازارهای فرابورس، بازارهای اول و دوم و بازار پایه هستند. بازار پایه قبلا به اسم بازار پایه الف، ب و ج شناخته می‌شد. اما از شهریور سال 98 به اسامی بازار پایه زرد، بازار پایه نارنجی و بازار پایه قرمز تقسیم‌بندی و قوانین جدید بر آنها حاکم شده است. قبلا دامنه نوسان بازار پایه الف و ب روی 10% بود و بازار پایه ج فرابورس هم دامنه نوسان نامحدود داشت! همانطور که از اسم آنها پیداست این رنگ‌بندی بازار پایه فرابورس به ریسک معاملاتی آنها اشاره دارد! یعنی سهام شرکت‌های بازار پایه قرمز نسبت به بازار پایه نارنجی و نارنجی نسبت به زرد، ریسک معاملاتی بیشتری دارند.

شرکت‌ها با توجه به شرایط و صورت‌های مالی‌شان در بورس یا فرابورس پذیرش می‌شوند. حال فرض کنید که شرکتی شرایط پذیرش در این دو بازار را نداشته باشد و یا اینکه شرکتی قبلا مجوز پذیرش را گرفته است اما حالا به دلیل عدم رعایت دستورالعمل‌ها لغو پذیرش شده است! تکلیف چیست؟ بازار پایه فرابورس به همین منظور راه‌اندازی شده است. شرکت‌ها طبق میزان شفافیت اطلاعاتی و نقدشوندگی در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز درج خواهند شد.

تذکر: ریسک سهام عرضه شده در تابلو معاملاتی فرابورس از بورس بیشتر است و ریسک بازار پایه از بازار اول و دوم فرابورس بیشتر است. نهایتا در بازار پایه هم به ترتیب ریسک بازار پایه قرمز، نارنجی و زرد بیشتر است. هنگام خرید سهام حتما محدودیت حجمی در بورس و فرابورس به نوع بازار سهام خود توجه بفرمایید.

دلایل ثبت شرکت‌ها در بازار پایه

طبق قوانین جدید بازار پایه فرابورس، کنار هر کدام از نمادها در تابلوهای بازار پایه (قرمز، نارنجی، زرد) عنوانی درج شده که بیانگر دلیل تقسیم‌بندی شرکت در بازار پایه است. این عناوین به شرح زیر است:

• انحلال: شرکت کلا منحل شده است و هیچ‌گونه فعالیتی ندارد!
• ورشکستگی: شرکت ورشکسته شده است! و بخاطر زیان انباشته قادر به پرداخت بدهی‌های خود نیست.
• عدم اظهارنظر: بخاطر ابهام در صورت‌های مالی، حسابرس هیچ‌گونه نظری پیرامون مقبولیت صورت‌های مالی ندارد.
• اظهارنظر مردود: بخاطر نقص‌های فراوان در صورت‌های مالی، حسابرس صورت‌های مالی شرکت را گمراه کننده می‌داند.
• لغو پذیرش شده: شرکت‌های پذیرش شده که بخاطر عدم رعایت دستورالعمل‌ها، لغو پذیرش و به بازار پایه منتقل شدند.
• قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور: شرکت‌ها بر اساس ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور موظف به انتشار اطلاعات مالی خود هستند.

تذکر: تمامی شرکت‌های مندرج در بازار پایه فرابورس، سالی 2 بار (انتهای ماه مرداد و دی) مورد بازنگری قرار می‌گیرند و در صورت تغییر شرایط به تابلوهای معاملاتی بالاتر یا پایین‌تر منتقل شوند.

در ادامه ویژگی‌های هر کدام از این 3 بازار پایه را خدمت شما توضیح خواهیم داد.

بازار پایه تابلوی زرد

کم ریسک‌ترین بازار پایه فرابورس، بازار پایه زرد است. طبق آخرین قوانین بازار پایه، شرکت‌های حائز شرایط زیر، در تابلو پایه زرد معامله خواهند شد.

1. مجموع روزهای تأخیر در ارائه صورت های مالی از 100 روز بیشتر نشود.
2. عدم ارائه صورت‌های مالی شرکت نباید 2 بار بیشتر شود. مدنظر داشته باشید که اگر بیش از 50 روز از موعد ارائه گزارش‌های مالی شرکت بگذرد و صورت‌های مالی شرکت ارائه نشود 1 فرصت آن شرکت می‌سوزد! حتی اگر بعد از 50 روز صورت‌های مالی خود را ارائه کند.
3. ارائه حداقل یک صورت مالی حسابرسی شده

دامنه نوسان روزانه قیمت سهام شرکت‌های بازار پایه زرد 3 درصد است. همچنین اگر سهامی در 3 روز معاملاتی متوالی صف خرید یا صف فروش باشد دامنه نوسان قیمت روزانه به 5% افزایش محدودیت حجمی در بورس و فرابورس می‌یابد. همچنین قیمت سهام هر شرکت در بازار پایه زرد مجاز است در 1 هفته معاملاتی حداکثر 15% نوسان قیمت داشته باشد.

بازار پایه تابلوی نارنجی

شرکت‌هایی که شرایط زیر را دارا باشند به تابلوی پایه نارنجی منتقل می‌شوند.

1. شرکت‌هایی که شرایط حضور در بازار پایه زرد و یا قرمز را نداشته باشند!
2. اظهارنظر حسابرس نسبت به صورت‌های مالی شرکت از نوع “عدم اظهارنظر” یا “اظهارنظر مردود” باشد.

دامنه نوسان قیمت سهام شرکت‌های بازار پایه نارنجی در یک روز معاملاتی 2 درصد است. همچنین اگر سهامی در 3 روز معاملاتی متوالی صف خرید و فروش باشد دامنه نوسان به 4% افزایش می‌یابد. همچنین حداکثر نوسان قیمت در 1 هفته معاملاتی برابر 10% است.

بازار پایه تابلوی قرمز فرابورس

پُر ریسک‌ترین بازار پایه فرابورس، بازار پایه قرمز است. شرکت‌های حائز شرایط زیر، در تابلو پایه قرمز درج خواهند شد.

1. اعلام انحلال شرکت با رای مجمع عمومی فوق‌العاده یا مراجع قضایی
2. اعلام ورشکستگی شرکت با رأی بدوی یا قطعی مراجع قضایی
3. عدم ارائه صورت‌های مالی شرکت در حداقل 3 سال مالی متوالی

دامنه نوسان روازنه در بازار پایه قرمز 1 درصد است. همچنین حداکثر نوسان قیمت در 1 هفته معاملاتی برابر 5% است.

نحوه خرید و فروش سهام در فرابورس

نحوه معامله سهام در این بازار کامل مشابه نحوه خرید و فروش سهام در بورس است. اما مدنظر داشته باشید شرکت‌های موجود در فرابورس عموما ریسک بالاتر و نقدشوندگی پایین‌تری دارند. چرا که شرایط پذیرش شرکت‌ها در این بازار نسبت به بورس راحت‌تر است و شرکت‌های نسبتا کوچک‌تری پذیرفته می‌شوند.

اگر قصد یادگیری 0 تا 100 مبحث آموزش بورس را دارید به شما توصیه می‌کنیم مقالات آموزشی زیر را به ترتیب مطالعه بفرمایید، به مرور مقالات جدیدتر پیرامون آموزش بورس در سایت درج خواهد شد حتما پیگیر پارس‌سهام باشید.