بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس

در سال‌های اخیر بازار بورس رشد فزاینده‌ای داشته و سعی می‌شود با استفاده از تکنیک‌هایی رشد این بازار را بیشتر کرد.

یکی از مواردی که می‌تواند باعث پویایی بیشتر بازار بورس شود فروش تعهدی سهام است.

به فروش تعهدی سهام، Short selling یا فروش استقراضی نیز می‌توان گفت.

اگر بخواهیم یک توضیح کلی درباره فروش تعهدی بدهیم می‌توان اینطور بیان کرد که سرمایه‌گذاران به کمک فروش تعهدی می‌توانند از افت قیمت سهام نیز سود ببرند.

در زیر اطلاعات بیشتری درباره این موضوع ارائه خواهیم کرد.

تعریف و مفهوم فروش تعهدی سهام

همانطور که می‌دانید یکی از موارد مهمی که در بازار بورس وجود دارد بحث ریسک و بازار منفی است.

فروش تعهدی به شما کمک می‌کند که در هر حالت بتوانید از بورس سود کنید، حتی زمانی که قیمت‌ها در حال افت است.

در وضعیت معمولی فردی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کند در صورتی که قیمت سهام بالا برود سود می‌کند و در غیر اینصورت متضرر می‌شود اما اگر فرد معاملات خود را به کمک فروش تعهدی انجام دهد با پیش‌بینی اینکه سهم افت می‌کند، آن سهم را در وضعیت فعلی بازار به صورت تعهدی از سهام‌دار اصلی می‌خرد یا به عبارتی قرض می‌کند و می‌فروشد.

وقتی قیمت سهام کاهش پیدا کرد همان سهام را مجددا با قیمت پایین‌تر می‌خرد و دوباره به صاحب سهام بازمی‌گرداند.

در این پروسه فرد از خرید سهام با قیمت پایین‌تر سود می‌کند.

برخی افراد معتقدند فروش تعهدی باعث ریزش بازار خواهد شد اما اینطور نیست و هر فرد می‌تواند استراتژی‌های مختلفی برای خرید و فروش سهام داشته باشد.

در فروش تعهدی، فرد می‌تواند از سهامدار اصلی وکالت بگیرد و به وکالت از او سهام را بفروشد و در زمان مناسب همان سهام را با قیمت پایین‌تر بخرد و به این صورت از اختلاف قیمت خرید و فروش سهام سود کند.

یکی از موارد مهم خرید و فروش تعهدی این است که شرایط این معاملات باید بین طرفین کاملا مشخص شود و هر دو طرف به تعهدات خود پایبند باشند.

همانطور که از توضیحات بالا نیز متوجه شدید در خرید و فروش تعهدی رابطه استقراضی بین خریدار و فروشنده برقرار است.

هر فردی که کد بورسی داشته باشد می‌شود معاملات را به صورت تعهدی انجام دهد.

شاید برایتان جالب باشد بدانید مالک و متقاضی هریک چه انگیزه‌ای برای خرید و فروش تعهد دارند.

مالکانی که سهام‌دار عمده هستند معمولا سهام خود را راکد نگه می‌دارند و فقط به صورت سالانه سود آن را کسب می‌کنند اما در این حالت می‌توانند سهام خود را به صورت تعهدی به متقاضیان بفروشند و از این طریق نیز سود دریافت کنند.

متقاضی نیز با پیش بینی صحیح از روند بازار و دانش مالی خوب می‌تواند با خرید و فروش تعهدی سهامی که کاهش قیمت خواهند داشت سود بدست بیاورد. مالک نیز برای این کار به او نرخ تشویقی ارائه خواهد کرد.

مزایای فروش تعهدی

فروش تعهدی به عنوان یکی از روش‌های خرید و فروش سهام مزایا و معایب خاص خود را دارد.

می‌تواند حجم معاملاتی که در بازار بورس انجام می‌شود را افزایش دهد و در نتیجه رشد و کارایی بازار بورس بیشتر خواهد شد.
افرادی که سهامدار عمده هستند و به صورت سالانه از سهام خود سود کسب می‌کنند می‌توانند با این روش میزان سود کسب شده خود را افزایش دهند.
خرید و فروش تعهدی در واقع بازار بورس را به بازاری دو طرفه تبدیل می‌کند که باعث بالا رفتن کیفیت بازار می‌شود.

نحوه انجام معاملات فروش تعهدی

در این فرآیند مالکی که قصد دارد سهام خود را به صورت فروش تعهدی یا همان قرضی بفروشد باید این سهام را در سامانه تامین قرار دهد.

مالک پس از آنکه به سامانه وارد شد باید حداکثر تعداد سهامی که می‌خواهد بفروشد را مشخص کند و دوره تنفس را نیز مشخص کند.

در اینجا لازم است توضیح دهیم دوره تنفس به مدت زمانی گفته می‌شود که مالک حق ندارد درخواست تسویه نهایی فروش تعهدی بدهد. علاوه بر این، مالک تعیین می‌کند که وجه حاصل از فروش تعهدی به صورت سپرده بانکی سرمایه گذاری شود یا به صورت صندوق‌های قابل معامله.

در آخر مالک یک نرخ تشویقی تعیین می‌کند.

هدف از تعیین نرخ تشویقی این است که متقاضی برای خرید تعهدی سهام جذب شود.

کسی که سهام را به صورت قرضی از مالک می‌خرد و به فروش می‌رساند تعهد دارد که سهام را مجددا از بازار بخرد و به مالک برگرداند.

در فرآیند خرید مجدد ممکن است قیمت سهام بر خلاف انتظار متقاضی، بالا رفته باشد.

طبیعی است که در این صورت متقاضی تمایلی ندارد سهام را با قیمت بالاتر بخرد زیرا ضرر می‌کند اما مالک سهام خود را می‌خواهد.

به همین خاطر است که فرد باید با دانش کافی وارد معاملات فروش تعهدی شود.

برای اینکه متقاضی در این حالت به تعهد خود پایبند باشد وجه تضمین در نظر گرفته شده است.

وجه تضمین در واقع درصدی از ارزش قرارداد است که باید در حساب متقاضی وجود داشته باشد. وجه تضمین در بورس به صورت روزانه تعیین می‌شود و بخش اعظمی از این مقدار باید در حساب متقاضی وجود داشته باشد و اگر اینطور نباشد بورس زمان مشخصی برای متقاضی تعریف می‌کند و او باید در زمان مشخص شده حساب خود را شارژ کند.

همانطور که گفته شد متقاضی مدت زمان مشخصی فرصت دارد که سهامی که به صورت قرضی خرید و فروش کرده را به مالک اصلی سهام بازگرداند.

متقاصی می‌تواند تسویه سهام را به دو صورت انجام دهد:

قبل از رسیدن زمان سررسید
در زمان سررسید

تسویه قبل از سررسید به درخواست مالک یا متقاضی انجام می‌شود. البته توجه کنید که مالک در دوره تنفس نمی‌تواند چنین درخواستی بدهد. در واقع در زمان بین دوره تنفس و زمان سررسید امکان ایجاد این درخواست وجود دارد. متقاضی نیز می‌تواند زودتر از زمان سررسید سهام را از بازار بخرد و به مالک بازگرداند. در این دو حالت قبل از زمان سررسید معامله تسویه می‌شود.

در نظر داشته باشید اگر خرید و فروش سهام در یک روز انجام شود متقاضی باید 20 درصد از سود کسب شده را به مالک بدهد.

اگر متقاضی بخواهد یک روز بعد از فروش، خرید را انجام دهد باید 10 درصد سود را به مالک بدهد و اگر دو روز بعد از فروش این کار را انجام دهد 5 درصد از سود بدست آمده به مالک تعلق می‌گیرد اما اگر زمان خرید سهام بیشتر از دو روز از زمان فروش گذشته باشد لازم نیست مبلغی را به مالک بپردازد.

بنابراین چنانچه متقاضی تمایل داشته باشد اقدام به تسویه فروش تعهدی نماید، می‌بایست درصدی از مابه‌التفاوت قیمت فروش تعهدی و خرید وکالتی (در صورت بالاتر بودن قیمت فروش نسبت به قیمت خرید) را به شرح جدول زیر به مالک بدهد:

گاهی ممکن است زمان سررسید فرابرسد بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس و متقاضی با صف خرید روبرو شود یا به هر دلیلی نتواند سهام را از بازار خرید کند. در این صورت معامله باید تسویه نقدی شود و متقاضی باید جریمه‌های مربوطه را پرداخت کند.

شاید سوال کنید آیا می‌توان هر سهمی را به صورت تعهدی خرید و فروش کرد؟ پاسخ خیر است.

بورس مشخص می‌کند چه سهامی قابلیت فروش تعهدی (فروش استقراضی) را دارند.

کارمزد این معاملات نیز مانند سایر معاملات بورسی است و متقاضی آن را می‌پردازد. معاملات فروش تعهدی و معاملات معمولی سهام هر دو در ساعت کاری بورس یعنی 8.30 تا 12.30 انجام می‌شوند.

مثال معامله فروش تعهدی

برای اینکه فرآیند فروش تعهدی را بهتر درک کنیم بهتر است یک مثال بزنیم. فرض کنید شما می‌خواهید سهامی با قیمت 2000 تومان را به صورت تعهدی بخرید و البته قبلا پیش‌بینی کرده‌اید که قیمت این سهام در آینده نزدیک کاهش می‌یابد و می‌توانید از خرید و فروش تعهدی آن سود ببرید.

فرض کنید شما 5000 سهم و ساخت را از یک سهامدار قرض می‌کنید و این سهام را به نمایندگی از مالک اصلی با قیمت فعلی بازار یعنی همان دو هزار تومان برای هر سهم می‌فروشید.

همانطور که پیش‌بینی کرده‌اید باید منتظر شوید تا قیمت سهام کاهش یابد.

مثلا بعد از 5 روز قیمت همان سهام از دو هزار تومان به 1800 تومان می‌‎‌رسد و شما مجددا همان تعداد سهامی که فروخته اید را با قیمت 1800 تومان خریداری می‌کنید.

این 5000 سهم را به مالک اصلی بازمی‌گردانید و سود این معامله نصیب شما می‌شود.

البته همانطور که در بالا توضیح داده شد اگر در دو روز اول پس از خرید سهام از مالک بخواهید سهام را بازگردانید و معامله را بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس تمام کنید باید مقداری از سود را به مالک تقدیم کنید.

مقدار سودی که از این معامله داشته اید برابر است با 5000*200 (5000 سهم که هر سهم 200 تومان برایتان سود داشته است). البته این قانون سرانگشتی برای محاسبه میزان سود و زیان است و در واقعیت باید مقادیر خواب سرمایه و کارمزد نیز در نظر گرفته شود.

فروشگاه اینترنتی و بازار آنلاین تک دیل

تک ديل اولین بازار آنلاین اجتماعی (Social Marketplaces) بومى سازى شده ايرانى مى باشد که تنها یک بازار آنلاین نیست، بلکه یک بستر تجارت الکترونیکی با ویژگی های رسانه های اجتماعی می باشد. هر فرد (کاربر) با ثبت نام در تک دیل هم زمان می توانید فروشنده و همچنین یک خریدار باشد. در واقع تک دیل به عنوان یک بازار آنلاین اجتماعی ترکیبی از شبکه اجتماعی و بازار آنلاین می باشد.

بخش "فروشگاه من" در تک دیل در واقع همان پروفایل شخصی هر فرد است که همچون یک فروشگاه شخصی آنلاین می باشد و با عمومی کردن بخش "فروشگاه من"، اطلاعات فروشگاه شما که شامل فروشگاه (نام کاریری)، عکس درباه (رزمه فروشگاه)و تمامی محصولات را که در تک دیل برای فروش عرضه می کنید. در تک دیل کاربران با "دنبال کردن" فروشگاه های یکدیگر با هم در ارتباط می باشند تا با این روش از آخرین محصولاتی فروشگاه محبوب خود با خبر شوند و همچنین فروشگاه بازاریابی و فروش بهتری داشته باشند. برای سایرین قابل مشاهده می شود و همچنین روش های برای خرید و فروش در تک دیل وجود دارد از جمله مزایده، مزایده پلاس

فروشگاه اینترنتی و بازار آنلاین تک دیل

بازار دوطرفه؛ ریزشهای دوست داشتنی در بازار سهام

معاملات دو طرفه یکی از ابزارهای بورس است که اجازه می‌دهد سهامداران در زمانی که بازار ریزش پیدا کرد سود ببرند.

پژمان مرادی؛ بازار: رونق بورس و استقبال از این بازار به خصوص در چند ماه اخیر سبب شده که بورس ما برای سود سرمایه‌گذاران و حفظ آن‌ها در این بازارها، از ابزارهای مختلفی استفاده کند که از جمله این ابزارهای ایجاد دامنه نوسان برای شرکت‌ها است. با توجه به اهمیت بازار سرمایه در اقتصاد یک کشور، کشورهای که سابق طولانی‌تری در بازار سرمایه دارند ابزارهای متعددی برای تشویق مردم به این بازار در نظر گرفتند. بورس ایران که شاید بتوان گفت هنوز در ابتدای راه است و حدود ۱۰ سالی است که به عنوان یک قسمت تاثیر گذار در اقتصاد ایران در نظر گرفته شده است بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که تمام ابزارهای که در بورس‌های کشورهای پیشرفته استفاده می‌شود را به یکباره وارد بورس ایران کرد.

یکی از ابزارهای کنترل بازار سهام، شورت سل یا به بیان دیگر فروش تعهدی است که از ۵ اسفندماه سال ۹۸ به صورت آزمایشی بر روی ۵ نماد بورسی و ۳ نماد فرابورسی اجرای و بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس آغاز شد. طبق آمار با ریزش بازار برخی از سهامداران به دلیل اینکه ضرر بیشتری نکنند سهام خود را در صورتی که خریداری وجود داشته باشد می‌فروشند و از این بازار خارج می‌شوند. در بورس‌های کشورهای مختلف برای اینکه سهامداران با ریزش سهام یک شرکت یا ریزش شاخص از این بازار خارج نشوند از ابزاری استفاده کردند به نام شورت سل که در ایران به آن فروش تعهدی می‌گویند یا آن معاملات دو طرف می‌خوانند.

به صورت خلاصه و ساده شورت سل یک ابزاری تشویقی است که اجازه نمی‌دهد نوسانات زیادی در بازار رخ دهد. شما در بازار یک طرفه یا بورسی که اکنون در ایران فعال است فرد یک سهام را خریداری و سپس در سود یا زیان آن را می‌فروشد اما در فروش تعهدی یا شورت سل فرد به میزان دلخواه سهام یک شرکت را بر اساس یک توافقی که در کارگزاری صورت می‌گیرد به یک مدت خواص مثلا ۶ ماه قرض می‌کند و بعد از ۶ ماه یا خود سهام را پس می‌دهد یا هزینه آن را به مبلغ روز پرداخت می‌کند. شما فرض کنید که ۳ هزار از سهام یک شرکت به مبلغ ۵میلیون تومان را به مدت ۶ ماه قرض می‌کند، بعد از شش ماه ارزش این ۳هزار سهم ۳میلیون تومان شده باشد در نتیجه شما ۲میلیون تومان سود کردید.

ابزار شورت سل چه کمکی به بازار سرمایه می‌کند؟
یکی از نگرانی‌ها شرکت‌های بورسی و کارگزاران بورس این است که زمانی که سهام یک شرکت ریزش پیدا کرد سهامداران از آن خروج می‌کنند در نتیجه برخی از شرکت‌ها برای جلوگیری از آن اقدام به بازی با سهام می‌کنند و به صورت غیر واقعی ارزش سهام را بالا می‌برند. بورس ایران برای جلوگیری از ریزش یا رشد سهام یک دامنه نوسان قرار داده که یک شرکت نمی‌تواند در طول روز از این رقم بالاتر یا پایین‌تر برود. در بورس‌های دنیا برای این موضوع از ابزار شورت سل یا همان فروش تعهدی استفاده می‌کنند.

این ابزار کمک می‌کند که سهامداران از ریزش هم سود ببرند بنابراین افرادی که دارای تحلیل خوبی در بورس هستند سهام این شرکت‌ها را در قیمت مناسب خریداری می‌کنند و سپس در ریزش‌ها آن را به شرکت با قیمت پایین‌تر پس می‌دهند در نتیجه نه سهامداران از ریزش بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس ترسی دارند و نه شرکت‌ها مجبورند برای جلوگیری از ریزش سهام دست به اقدامات نامتعارف بزنند. شما فرض کنید که این ابزار در بورس ایران به صورت گسترده استفاده شود، سهامداران به دو دسته تقسیم می‌شوند آن‌ها که علاقه به معاملات یک طرفه(خرید و فرش سهام دارند) و کسانی که علاقه به معاملات دو طرفه دارند در نتیجه شرکت باید برای حفظ هر دو طرف قیمت‌ها خود را به صورت واقعی درج کند، اگر بیش از حد قیمت سهام خود را بالا ببرد افرادی را که علاقه به معاملات دو طرفه دارند(که تعدادشان هم کم نیست) از دست می‌دهد و اگر قیمت بیش از حد ریزش داشته باشد سهامداران خود را از دست می‌دهد در نتیجه یک ابزار مناسب برای نوسان‌گیری در بازار بورس است.

قدرت نقدشوندگی بالای فروش تعهدی
یکی دیگر از مزیت‌های این ابزار افزایش قدرت نقدشوندگی در بازار سرمایه است. شما در بازار سهام باید مشتری وجود داشته باشد تا بتوانید سهام خود را به فروش برسانید اما در شورت سل شما نیازی به مشتری ندارید چرا که شما تنها سهام را قرض کردید و نیازی به مشتری ندارید.

جالب است که بر اساس گفته کارشناسان بیش از ۹۰درصد معاملات در بازارهای پیشرفته بورس جهان به ابزارهای مالی، مشتقات و سایر اوراق بر می‌گردد و مردم کمتر از سهام استقبال می‌کنند چرا که سود حاصل از این ابزارها بیشتر از سهام است. با توجه بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس به تبلیغات کم و همچنین عدم آموزش افراد هنوز گزارشی مبنی بر موفقیت یا عدم موفقیت مرحله آزمایشی اجرای کردن این ابزار در بازار سرمایه وجود ندارد. همین که سازمان بورس شرکت‌ها با نوسانات کم را برای اجرای کردن این ابزار در بورس انتخاب کرده نکته مثبت و قابل توجه است چرا که پیشبینی آینده این شرکت‌های آسان‌تر و همچنین ارزش سهام آن‌ها واقعی‌تر است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیش قدم شوند
در کنار عرضه سهام شرکت‌های جدید برای حفظ سهامدارن در بورس نیاز است که سازمان بورس با سرعت بیشتری ابزارهای موجود را فعال کند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند اولین قدم را در رابطه با فروش تعهدی بردارند. با توجه به تیم قوی تحلیل‌گری که پشت این صندوق‌ها وجود دارد برای کاهش ریسک بخشی از پول مردم را به سمت فروش تعهدی به منظور سود بیشتر و همچنین کاهش ریسک حرکت بدهند. به بیان دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری به منظور ارائه یک خدمت جدید می‎‌توانند این تعهد را به مردم بدهند که حتی در ریزش سهام، ما سود به شما می‌دهیم. از طرف دیگر سازمان بورس از هر گروه در تابلوی بورس یک نماد را که دارای بنیادی قوی است را انتخاب کند و امکان معاملات دو طرفه را به آن‌ها بدهد. این موضوع می‌تواند تا حد زیادی به تعادل شاخص و همچنین ارزش سهام شرکت‌ها کمک کند.

سازوکار فروش تعهدی | اثرات بازار دوطرفه بر سهام

شمارش معکوس برای اجرایی شدن بازار دو طرفه سهام در حالی آغاز شده که از دید تحلیلگران سازوکار مزبور با خود تاثیرات جدی در روند بازار به همراه خواهد داشت.

به گزارش «دنیای بورس» به نقل از دنیای اقتصاد، دستورالعمل فروش تعهدی اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس درحالی اواخر مردادماه سال‌جاری توسط هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار ابلاغ شد که قرار است در ماه آینده، اجرایی شود. در این راستا بورس اوراق بهادار تهران زیرساخت‌های لازم را برای ورود این ابزار به بازار سهام فراهم کرد و درحال نهایی‌ کردن تمامی بسترهای لازم برای این امر است؛ به‌طوری‌که طبق گفته‌های رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران تا یک‌ماه آینده و همزمان با ورود این ابزار جدید به بازار، تمامی زیرساخت‌ها تکمیل می‌شود.

همچنین قرار است و تلاش شده در ابزار فروش تعهدی تنوع صنایع فعال در بازار سهام نیز لحاظ شود و طیف گسترده‌ای از سهام در این ابزار گنجانده شوند.

در حالت انتظار

بازار سهام درحالی با روند صعودی و رشدهای پیاپی توانست از ابتدای سال‌جاری به بازدهی بیش از ۱۲۱درصدی دست یابد که این امر سبب شد شاهد ورود سهامداران جدید به این بازار باشیم. در این راستا «دنیای‌اقتصاد» در گزارش‌های خود به دفعات به این موضوع اشاره کرده که نه تنها سهامداران قبلی بورس، بلکه تازه‌واردان به این بازار نیز تشنه کسب سود بیشتر هستند. به این ترتیب به هر وسیله‌ای برای رسیدن به این مقصود چنگ می‌زنند بدون آنکه به آگاهی از معاملات سهام توجهی داشته باشند.

به عبارت دقیق‌تر عطش سودآوری سبب می‌شود که معامله‌گران از توجه به واقعیت‌ها غافل شده و حتی سهامی که ارزنده نیست را نیز خریداری کنند؛ اما در شرایطی که امکان کسب سود از نزول سهام نیز وجود داشته باشد، خود بازار در جهت تعدیل انتظارات برمی‌آید.

همواره از سوی کارشناسان به این نکته تاکید شده که به‌خصوص در شرایط مثبت و رونق بورس باید مکانیزمی مانند فروش تعهدی و دوطرفه کردن بازار از سوی مقام ناظر فعال شود تا علاوه بر کنترل هیجان در معاملات سهام، امکان رونق پایدار فراهم شود.

در واقع زمانی‌که امکان کسب سود از نزول سهام وجود داشته باشد، فضای تحلیلی در بازار سهام تقویت می‌شود و با توجه به دوطرفه شدن بازار می‌توان به رونق پایدار آن امیدوار بود. در این راستا لزوم راه‌اندازی فروش استقراضی یا همان فروش تعهدی بر کسی پوشیده نیست. هر چند تاکنون تعلل زیادی از سوی سیاست‌گذاران بازار سرمایه درخصوص راه‌اندازی این ابزار مشاهده شده، ولی به‌نظر می‌رسد سرانجام این ابزار در راه ورود به بازار سهام است.

فروش تعهدی چیست؟

دستورالعمل فروش تعهدی اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس توسط هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار در ۳۰ مرداد ماه ۹۸، ابلاغ شد. فروش تعهدی اوراق بهادار که در دنیا با نام فروش استقراضی (Short Selling) شناخته می‌شود، به‌صورت معامله‌ای تعریف شده است که در آن فروشنده به وکالت از مالک سهام نسبت به فروش اوراق بهادار وی مطابق با قرارداد فروش تعهدی در بورس اقدام می‌کند.

در مدل متعارف، رابطه بین فروشنده و مالک اوراق بهادار به شکل استقراض تعریف شده است. به این صورت که فروشنده با قرض کردن اوراق بهادار از مالک و پرداخت بهره از پیش توافق شده، به فروش اوراق بهادار در بازار و پیاده‌سازی استراتژی معاملاتی خود اقدام می‌‌کند.

به این ترتیب با توجه به وجود اشکالات شرعی در این روش معاملاتی (یعنی پرداخت بهره مشخص)، بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس راهکار جایگزین در قالب عقد وکالت تعریف شده است. به عبارت دقیق‌تر در این مدل، متقاضی به وکالت از مالک و به نام او، به فروش اوراق بهادار مشخصی اقدام کرده و موظف است در زمان مشخص (در سررسید) یا به درخواست مالک یا به تشخیص خود تا سررسید، اوراق بهادار فروخته شده را به نام مالک بازخرید کند.

افزایش تحلیل

فروش تعهدی اوراق بهادار زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سرمایه‌گذاران انتظار دارند قیمت اوراق بهادار در آینده با کاهش همراه شود. از این‌رو با هدف کسب سود از این کاهش قیمت، به فروش اوراق تحت مالکیت شخص دیگری (که در دستورالعمل مالک عنوان شده است) اقدام کرده و با کاهش قیمت و بازخرید آن، مابه‌التفاوت قیمت فروش و بازخرید را به‌عنوان سود خود شناسایی می‌کنند.

این ابزار که دوطرفه شدن معاملات سهام را در بر خواهد داشت، با ایجاد فضای تحلیلی از تشدید حباب قیمتی در سهام جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر در بازار دوطرفه معامله‌گران علاوه بر رشد قیمتی سهام از افت سهم نیز با اخذ موقعیت فروش امکان کسب سود وجود دارد. این موضوع می‌تواند در کنترل هیجان معاملات موثر باشد و در عین حال رونق پایدار و ارزش معاملات بالا را در سهام حفظ کند.

یکی از مهم‌ترین تحولات بازار سرمایه ایران در سال‌های اخیر، بسترسازی قانونی جهت طراحی و استفاده از ابزارهای جدید است. در همین راستا پس از ارائه راهکارهای متفاوت برای ایجاد ابزاری با کاربرد فروش استقراضی در بازار سرمایه کشور، با دستور ریاست سازمان بورس و اوراق بهادار، اجرایی شدن فرآیندی با نام «فروش تعهدی» در دستور کار سازمان و کمیته فقهی و بورس قرار گرفت. حال قرار است این ابزار جدید در ماه آینده رونمایی شود. ابزاری که پیش‌بینی می‌شود یکی از ابزارهای کارآمد در بازار سرمایه ایران باشد.

تنوع صنایع در فروش

در همین راستا نگار نظری، رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران در گفت‌وگویی به تشریح مفهوم این ابزار جدید پرداخت و گفت: شرکت بورس اوراق بهادار تهران در راستای تاثیرگذاری و ارتقای حداکثری متغیرهای کلان اقتصادی، اقدام به بررسی و طراحی سازوکار فروش تعهدی کرده است.

وی در ادامه افزود: به این ترتیب سازوکارهای اجرایی شدن این ابزار جدید در شرکت بورس طراحی و آماده شده و زیرساخت‌های نهایی نیز درحال تکمیل است. به‌این ترتیب قرار است تا یک ماه آینده فروش تعهدی به بازار سرمایه وارد شود و تا این زمان تمامی بسترهای موردنیاز نیز نهایی شده است.

نظری در پاسخ به این سوال که آیا مشخص است سهام چه شرکت‌هایی در این فرآیند قرار خواهند گرفت و به عبارت دقیق‌تر فروش تعهدی در چه نمادهایی تعریف خواهد شد، گفت: هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که چه نمادهایی در طرح فروش تعهدی هستند ولی سعی شده تنوع صنایع در این ابزار لحاظ شده و در نظر گرفته شود.

سازوکار ابزار جدید

نظری در ادامه به تشریح جزئیات بیشتر از این ابزار پرداخت و گفت: فروش تعهدی در دنیا که با عنوان فروش استقراضی (Short Selling) شناخته می‌شود، روشی است که در آن فروشنده مطابق با قرارداد فروش تعهدی، به وکالت از مالک اوراق بهادار نسبت به فروش اوراق بهادار بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس در بورس اقدام می‌کند.

وی در ادامه افزود: در مدل متعارف جهانی، رابطه بین فروشنده و مالک اوراق بهادار به شکل استقراض تعریف می‌شود؛ به‌طوری‌که فروشنده با قرض کردن اوراق بهادار از مالک و پرداخت بهره از پیش تعیین شده، به فروش اوراق بهادار در بازار اقدام کرده و در هر زمان حسب درخواست مالک یا به تشخیص خود نسبت به بازخرید و عودت اوراق بهادار اقدام می‌کند.

به گفته نظری، سرمایه‌گذاران با پیش‌بینی کاهش قیمت اوراق بهادار در آینده و از طریق سازوکار فروش استقراضی، اقدام به استقراض اوراق بهادار و فروش آن در بازار می‌کنند به‌طوری‌که اگر قیمت اوراق بهادار مطابق انتظار سرمایه‌گذار کاهش یابد، سرمایه‌گذار با خرید مجدد اوراق بهادار مذکور به قیمت کمتر و تحویل آن به مالک (قرض دهنده) اولیه، از اختلاف قیمت خرید و فروش سود کسب می‌کند. از دیگر مزایای فروش استقراضی می‌توان به پوشش ریسک و افزایش نقد شوندگی بازار نیز اشاره کرد.

رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران در ادامه توضیح داد: فروش تعهدی تعریف شده در بورس تهران مبتنی بر قرارداد وکالت بوده و مالک (دارنده اوراق بهادار) مشخصات اوراق بهادار قابل‌فروش تعهدی را در سامانه‌ای تحت‌عنوان سامانه تامین که کارگزار در اختیار وی قرار داده است، ثبت می‌کند.

نظری در ادامه افزود: متقاضیان نیز به‌واسطه کارگزار خود، از اوراق بهادار موجود جهت انجام معاملات فروش تعهدی آگاهی پیدا می‌کنند. ثبت مشخصات اوراق بهادار جهت فروش تعهدی بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس در سامانه تامین توسط مالک اوراق بهادار و ثبت‌سفارش فروش تعهدی توسط متقاضی، به منزله قبول مفاد قرارداد فروش تعهدی است.

چگونگی پوشش ریسک

نظری در ادامه در پاسخ به این سوال که پوشش ریسک در این ابزار به چه صورت است؟ گفت: در راستای پوشش ریسک مربوط به تعهدات این دسته از معاملات، متقاضی موظف است وجه تضمین اولیه‌ای مطابق اطلاعیه بورس نزد کارگزار قرار دهد. وی در ادامه افزود: این میزان نقدینگی متناسب با تغییرات قیمت اوراق بهادار مبنای فروش تعهدی در پایان هر روز و به‌صورت روزانه تعدیل خواهد شد.

نداشتن حق برداشت

رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران با اشاره به اینکه وجه حاصل از فروش تعهدی اوراق متعلق به مالک بوده، اما حق برداشت مبلغ مذکور را ندارد، گفت: در واقع مالک تنهامی‌تواند این مبلغ را به نفع خود سرمایه‌گذاری کند. نظری در ادامه توضیح داد: براساس دستورالعمل «معاملات فروش تعهدی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران» که در خردادماه سال‌جاری تصویب شد، دو گزینه سپرده بانکی و ETFهای بادرآمد ثابت، جهت سرمایه‌گذاری وجوه حاصل از فروش تعهدی مجاز شمرده شدند. به گفته نظری، به منظور افزایش جذابیت معاملات فروش تعهدی، مطابق دستورالعمل مربوطه، مالک می‌تواند مبلغی را در قالب نرخ تشویقی به متقاضی فروش استقراضی پرداخت کند. نرخ تشویقی درصدی از مبلغ حاصل از فروش تعهدی است.

وی در پاسخ به این سوال که بازخرید این اوراق به چه صورت است، گفت: بنابر مکانیزم طراحی شده، در صورت درخواست مالک یا بنابر تمایل متقاضی، تا سررسید امکان بازخرید اوراق و عودت آن به مالک وجود دارد. نظری در ادامه توضیح داد: بازخرید اوراق (به منظور تحویل به مالک)، به نام خود مالک و توسط متقاضی انجام می‌شود. منابع لازم جهت تامین خرید مذکور ابتدا از محل وجوه حاصل از فروش تعهدی اوراق تامین شده و در صورت عدم کفایت، از حساب وجه تضمین متقاضی، برداشت صورت می‌گیرد. چنانچه بازهم مبلغ مذکور کافی نباشد، متقاضی موظف است نسبت به تامین مابقی آن اقدام کند.

وجود سررسید

رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران به وجود سررسید در فروش تعهدی اشاره کرد و گفت: برخلاف مدل متعارف فروش استقراضی که بدون سررسید است، در روش فروش تعهدی، یک سررسید مشخص، تعیین و در مشخصات قرارداد توسط بورس اعلام می‌شود.

به گفته نظری، سررسید تعیین‌شده به‌صورت تعداد روزهای تقویمی یا معاملاتی تعریف می‌شود. وی در ادامه با اشاره به اینکه نکته مهم دیگر مربوط به سررسید قرارداد است گفت که در سررسید باید تمامی قراردادهای مربوطه تسویه نهایی شوند.

مطابق دستورالعمل و براساس زمان‌بندی تسویه نهایی اعلامی در مشخصات قرارداد، ابتدا به متقاضی اجازه خرید اوراق بهادار موضوع قرارداد داده می‌شود و در صورت عدم اجرای تعهدات، کارگزار متقاضی ملزم به خرید اوراق به نام مالک است، لذا نقش کارگزاران در زمان تسویه نهایی قرارداد فروش تعهدی بسیار حائز اهمیت است.

بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس